Przedszkole Waldorfskie Bielsko-Biała

Pedagogika waldorfska uznaje wychowanie i nauczanie za sztukę. Jej celem jest zapewnienie dziecku warunków harmonijnego, wszechstronnego rozwoju, odpowiadającego fizycznym i duchowym potrzebom istoty ludzkiej, tak aby wychować ludzi fizycznie zdrowych i silnych, o wolnych duszach i jasnych umysłach. Opierając się na antropozoficznym obrazie człowieka Rudolfa Steinera, pedagogika waldorfska wychodzi z założenia, iż człowiek posiada ciało, duszę i ducha (Jaźń), które stanowią trzy wzajemnie oddziaływujące na siebie aspekty istoty ludzkiej. Pozostają one w ciągłym rozwoju.

Pedagogika waldorfska kładzie silny nacisk na rozwój kreatywności, samodzielnego myślenia, umiejętności uczenia się, a także zdolności artystycznych (muzyka, rysunek, rysowanie form, malowanie, rzeźba, eurytmia, drama) oraz na zdobywanie przez dzieci umiejętności praktycznych. Stara się wykształcić człowieka twórczego, otwartego, o szerokich zainteresowaniach, zdolnego do samodzielnego kierowania własnym życiem.

Podstawą pracy nauczyciela jest znajomość faz rozwoju dziecka. Rudolf Steiner w rozwoju dziecka wyróżnił trzy siedmioletnie okresy: od narodzin do zmiany uzębienia, od zmiany uzębienia do okresu dojrzewania i od dojrzewania do osiągnięcia pełnoletniości (w 21 roku życia). W każdym z tych okresów rozwijają się inne sfery oraz pojawiają się nowe cechy i umiejętności, zmieniają się potrzeby rozwojowe. Z dogłębnej wiedzy o nich oraz obserwacji wynika program szkoły oraz metody nauczania zmieniające się wraz z wiekiem dziecka.

Obraz małego dziecka w pedagogice waldorfskiej

Całe pierwsze siedmiolecie poświęcone jest intensywnemu rozwojowi ciała fizycznego, ostatecznemu kształtowaniu narządów wewnętrznych i systemu nerwowego, w co zaangażowane są całe siły życiowe dziecka. Podstawowym celem wychowawczym jest zbudowanie zdrowego, prawidłowo rozwiniętego ciała fizycznego, które będzie bazą dla następnych okresów rozwojowych.

Dziecko chce poznawać otoczenie, a będąc ufne i otwarte na świat zaczyna go naśladować. Najpierw zupełnie nieświadomie naśladuje wszystko co dzieje się w jego otoczeniu. Od ok. drugiego i pól roku życia naśladowanie staje się bardziej świadome, dziecko zaczyna umieć przetwarzać odbierane wrażenia, może następnego dnia zrobić coś, co widziało poprzedniego. Dziecko opanowuje pionową postawę ciała oraz kolejno chodzenie, mówienie i myślenie. Najpierw pojawia się ruch, a potem mowa, na bazie której rozwija się myślenie.

Około trzeciego roku życia budzi się świadomość własnej jaźni. Dziecko przechodzi najpierw przez okres przekory, podczas którego zaznacza swoje Ja, mówiąc światu "nie". Z czasem poczucie jaźni i odrębności od świata staje się na tyle silne, że dziecko czuje ją także wtedy, gdy nie przeciwstawia się światu. Dziecko, które do tej pory mówiło o sobie w trzeciej osobie, zaczyna mówić "ja". Zaczyna łączyć różne przeżycia i zadawać pytania. Oprócz pamięci lokalnej, związanej z konkretnym zadaniem czy wykonywaną czynnością, którą posiada dziecko w tym czasie pojawia się pamięć rytmiczna, która osiąga punkt kulminacyjny między czwartym a piątym rokiem życia. Pamięć dziecka w tym wieku nie powinna być przeciążana. Zdaniem Steinera pamięć małego dziecka powinna działać swobodnie, zapamiętywać i przypominać sobie wszystko w sposób spontaniczny.

W tym czasie dziecko rozpoczyna najczęściej uczęszczanie do przedszkola, gdzie uczy się nawiązywania kontaktów społecznych i funkcjonowania w grupie.

Okres przedszkolny to czas, w którym pojawia się twórcza fantazja i zmienia charakter zabaw dziecka. Wcześniejsze zabawy (już od kilku miesięcy po narodzinach) były związane z badaniem, odkrywaniem, manipulowaniem przedmiotami. Zabawa była możliwa tylko na przedmiotach, które znajdowały się w polu widzenia dziecka. Dziecko uszczęśliwiała ta sama wielokrotnie wykonywana czynność np. ciągłe zamykanie i otwieranie szuflad. Teraz w zabawie wszystko jest możliwe. Twórcza fantazja dziecka wychodzi ku światu zewnętrznemu i przekształca go zgodnie z wewnętrznymi potrzebami. Pokój dziecinny może być lasem, sklepem czy dnem oceanu, a krzesło lub kawałek drewna mogą być wszystkim co fantazja dziecka uzna za potrzebne. Zwykłe rzeczy nabierają niezwykłej wartości, a dziecko nie ma żadnego problemu w przeskakiwaniu ze świata realnego do świata fantazji i z powrotem. Inspiracje do zabawy dziecko czerpie z życia, z przeżyć dnia codziennego. W tym okresie niezwykle ważne jest, aby media, otoczenie, zabawki i organizacja czasu dziecka nie stawiały tamy fantazji, lecz rozwijały ją. Nauczyciel przedszkolny i rodzice powinni stanowić godny wzór do naśladowania, a swoimi różnorodnymi działaniami i umiejętnościami inspirować dziecko. Według Steinera dziecko rozumie świat przez naśladowanie pełnego sensu działania i przez własne działanie. Zaczynając od działania dochodzi do wiedzy. Dlatego powinno mieć możliwość przeżywania rzeczywistości, samodzielnego odkrywania praw rządzących naturą, tworzenia własnych doświadczeń. Na tej podstawie będzie się mogło w późniejszym czasie rozwinąć samodzielne, logiczne myślenie.

Pomiędzy piątym a siódmym rokiem życia, wraz ze zbliżaniem się początku okresu zmiany uzębienia przychodzi okres przejściowy poprzedzający okres szkolny. Zmienia się sylwetka dziecka, brzuch staje się bardziej płaski, rosną kończyny, zanikają "poduszeczki" podściółki tłuszczowej, widoczne stają się mięśnie. Ciało dziecka uzyskuje ogromną zwinność, zręczność, giętkość. Zmienia się też charakter zabawy. Zamiast nastawienia na samą czynność, pojawia się ukierunkowanie na cel. Zabawa staje się przemyślana i zaplanowana. Ważne jest jej przygotowanie. Dzieci naradzają się kto przyjmie jaką rolę, ustalają wstępnie przebieg zabawy i gdy jest to możliwe, to kontynuują ją następnego dnia. Inspiracją do zabawy stają się coraz bardziej własne przeżycia, wyobrażenia czy usłyszane baśnie i historie, zamiast konkretnych przedmiotów i sytuacji. Pojawia się kryzys fantazji. Dziecko poznaje nudę, zaczyna dostrzegać, że to, co widziało w fantazji jest trudne do zrealizowania w rzeczywistości i często zwraca się o pomoc do dorosłego w kształtowaniu zaplanowanej scenografii. Umiejętności dorosłego wzbudzają w dziecku szacunek i podziw, który staje się początkiem autorytetu. U dziecka, które zbliża się do osiągnięcia dojrzałości szkolnej zmienia się pamięć. Wcześniej opierała się na skojarzeniach i konkretach, teraz zaczyna pamięcią kierować wola.

Harmonijnie rozwijające się dziecko osiąga dojrzałość szkolną we wszystkich sferach: fizycznej, społecznej i emocjonalnej. Siły życiowe dziecka, które do tej pory były intensywnie zajęte rozwojem i kształtowaniem ciała fizycznego mogą być teraz wykorzystywane w innych dziedzinach. Dziecko jest gotowe do pójścia do szkoły.

Znaczenie rytmu w wychowaniu małego dziecka

W pedagogice waldorfskiej rytm i powtarzanie to, oprócz naśladowania, podstawowe elementy wychowania dziecka w tym okresie życia.

Rytm jest zasadą organizującą życie wszystkich żywych istot. Wszystkie żywe procesy przebiegają rytmicznie. Rytm wprowadza poczucie bezpieczeństwa, zaufania i spokoju. Daje dziecku pewność i orientację. Dzięki ustalonemu rytmowi dnia, tygodnia i roku dziecko w naturalny sposób zdobywa poczucie czasu. Wspierana jest jego pamięć.

Stały rytm wyrabia u dziecka przyzwyczajenia, dzięki którym zbędne stają się pouczenia. Dziecko wie jaka jest kolejność zajęć w przedszkolu, kiedy można się bawić, kiedy sprząta się salę, wychodzi do ogrodu, maluje, w związku z czym nie pyta się: "co będziemy robić?", lecz naturalnie włącza w kolejne czynności. Wie również jakie zwyczaje i reguły panują w przedszkolu, gdzie postawione są granice zachowania.

Powtarzanie czynności wykonywanych w przedszkolu umożliwia dziecku uczenie się przez obserwację i własne działanie, bez intelektualnego tłumaczenia. Pogłębiają się jego wrażenia i przeżycia.

Przebieg dnia i tygodnia w przedszkolu jest podzielony rytmicznie. Praca z dziećmi osnuta jest na wydarzeniach jakie przynoszą kolejne pory roku. Oprócz zmieniających się pór roku w przyrodzie ogromnie ważną rolę odgrywają osadzone w nich święta chrześcijańskie. Niosą one ze sobą bogactwo działań i przeżyć ważnych dla emocjonalnego i moralnego rozwoju dziecka.

Naśladowanie

Naśladowanie jest uznawane w pedagogice waldorfskiej za naturalny dla dziecka sposób poznania świata i działania w nim. W pierwszej fazie rozwoju dziecko podnosi się, prostuje wbrew sile ciężkości i opanowuje chodzenie oraz mówienie. Dziecko uczy się tego poprzez naśladowanie.

Małe dziecko nieświadomie naśladuje wszystko, co je otacza, a im jest młodsze tym bardziej jest otwarte i podatne na napływające wrażenia. Przedszkole ma za zadanie stwarzać właściwe otoczenie oraz pobudzać odpowiednią aktywność i dostarczać właściwych przykładów do naśladowania.

W przedszkolu wzorem i obrazem do naśladowania jest nauczyciel. To dzięki wzorom dostarczanym przez nauczyciela dziecko ma możliwość rozwijania własnej aktywności i zdobywania nowych umiejętności. Dzieciom pozostawiona jest zupełna swoboda naśladowania. Każde z nich może podążać za dorosłym w swoim tempie i na swój sposób. Nauczyciele wykonują różnorodne prace i powtarzają je wiele razy, tak aby każde dziecko mogło znaleźć dla swoich umiejętności naśladowania to, czego nieświadomie szuka dla dalszego rozwoju. Dzięki odpowiedniej pracy nauczyciela w sali przedszkolnej może powstać ciepła, radosna i twórcza atmosfera pracy dająca dziecku osłonę i inspirację, przynosząca spokój i pilność w zabawie.

Dziecko naśladuje także wewnętrzną postawę dorosłych osób, ich sposób obchodzenia się z rzeczami oraz traktowania innych ludzi. Ten niewerbalny przekaz ma na dziecko większy wpływ niż uwagi i upomnienia. Stawia to wysokie wymagania wobec osób opiekujących się małymi dziećmi. Dlatego w pedagogice waldorfskiej bardzo ważne jest samowychowanie i stały rozwój nauczyciela.

Rozwój zmysłów w przedszkolach waldorfskich

Postrzeganie świata odbywa się przede wszystkim przez zmysły, które posiadamy. Zmysły pozwalają człowiekowi odczuwać i odbierać bodźce płynące z zewnątrz. Dziecko poprzez zmysły poznaje świat, nawiązuje z nim kontakt i wypróbowuje różne jego właściwości. Smakuje, dotyka, próbuje. Dlatego też pedagogika waldorfska kładzie nacisk na rozwijanie i zdrowe pielęgnowanie zmysłów, zwłaszcza w ciągu pierwszych siedmiu lat życia dziecka.

W przedszkolach waldorfskich dba się także, aby zmysły dziecka nie były przeciążane. Wynika to z założenia, że małe dziecko jest bardzo otwarte na bodźce płynące ze świata zewnętrznego. Odbiera je głęboko i bez możliwości selekcji. Wrażenia zmysłowe oddziaływają bezpośrednio na cały organizm dziecka, nie są tłumione przez myśli lub refleksję. Wymaga to starannego przygotowania otoczenia dziecka. W ujęciu Rudolfa Steinera istnieje 12 zmysłów:

Narządem zmysłu dotyku jest cała skóra na ciele. Jest to zmysł niezwykle wrażliwy. Człowiek może rozpoznać swoje granice, odczuwa czy jest mu dobrze, wygodnie, czy może coś go uwiera. Może także badać i poznawać różne przedmioty. W przedszkolu o zmysł dotyku dba się głównie poprzez sposób aranżacji wnętrza i wyposażenia przedszkola. Dziecko ma się czuć w przedszkolu pewnie i bezpiecznie. Ma możliwość badania rozmaitych faktur i powierzchni: drewna, kory, kasztanów, jedwabiu, piasku, wełny i innych.

Zmysł dotyku wiąże się ze zmysłem życia, który informuje człowieka o jego stanie, samopoczuciu, zagrożeniach. Odbiera wrażenia z wewnątrz organizmu. Zmysł życia rozciąga się na całe ciało, jego narządem jest wegetatywny system nerwowy. Rozwój tego systemu nerwowego stymuluje się poprzez rytmy (spoczynku i ruchu, wdechu i wydechu, rytmy dnia, tygodni i roku), harmonijną atmosferę i doświadczanie różnorodnych czynności, które w przedszkolu wykonuje się przy dzieciach np. pracy w ogrodzie, przygotowywania drugiego śniadania, itd.

Zmysł własnego ruchu rozpoznaje w jakiej pozycji jest ciało człowieka, pozwala na poznawanie i opanowywanie nowych ruchów. Ruch daje człowiekowi odczucie radości i wolności z tego, że panuje nad swoim ciałem i może działać w świecie. W przedszkolach waldorfskich dba się o aktywność małej i wielkiej motoryki. Podczas korowodu, eurytmii, wolnej zabawy w sali i ogrodzie dzieci mają możliwość ruchu i zdobywania związanych z nim doświadczeń, nabywania zręczności, uczenia się dozowania swoich sił.

Zmysł równowagi jest stale aktywny, dzięki niemu człowiek jest istotą wyprostowaną. Dobrze rozwinięty zmysł równowagi prowadzi do równowagi wewnętrznej. Dziecko musi wykształcić w sobie ten zmysł. Stopniowo uczy się utrzymywać równowagę. W przedszkolu jego rozwój i dojrzewanie stymulują zabawy konstrukcyjne, budowanie "domów" (statyka), zabawy przedmiotami o formach niegeometrycznych, zabawy ruchowe i zręcznościowe np. chodzenie po murku, wspinanie się, huśtanie, skoki, chodzenie na szczudłach itd.

Zmysł węchu pobudza się wykonując z dziećmi takie czynności jak np. pieczenie chleba, przetwarzanie owoców, uprawę ziół i kwiatów w ogrodzie.

Prawidłowy rozwój zmysłu smaku wspiera się poprzez naturalne produkty spożywcze. W przedszkolach waldorfskich dba się, aby żywność dla dzieci pochodziła z upraw ekologicznych i nie zawierała wzmacniaczy smaku i innych sztucznych dodatków. Oszczędnie używa się soli i cukru, aby nie stępiać smaku.

Zmysł ciepła przekazuje informacje o temperaturze otoczenia, a także znajdujących się w nim przedmiotów. Jego rozwój wspiera się poprzez zachowanie odpowiedniej temperatury pomieszczeń przedszkolnych oraz ubieranie dzieci stosownie do pory roku. Zaleca się ubrania z włókien naturalnych.

Zmysł wzroku pobudzają spokojne, delikatne barwy wystroju i wyposażenia przedszkola. Nie stosuje się w przedszkolach jaskrawych wzorów i kolorów.

Zmysł słuchu dzieci stymuluje się do prawidłowego rozwoju poprzez śpiew i grę na instrumentach o subtelnym, ładnym dźwięku np. na lirze , harfie dziecięcej czy dzwonkach pentatonicznych.

Dzięki zmysłowi mowy człowiek postrzega i wyróżnia słowa spośród innych dźwięków, także wtedy gdy słyszy obcy język. Potrafi również uchwycić mowę oczami widząc gesty rąk (język migowy). W przedszkolu waldorfskim oddziaływuje się na ten zmysł poprzez codzienne opowiadanie dzieciom baśni i zbudowane z wierszy i piosenek korowody. Nauczyciele starają się, aby zawsze mówić w sposób wyraźny i zrozumiały.

Zmysł myśli pozwala na rozumienie mowy, czyli wypowiadanych myśli innych ludzi. Dzięki niemu człowiek może od razu zrozumieć treść przekazu. Zmysł postrzegania myśli wspiera się przez jasne, zrozumiałe działanie w obecności dzieci, działanie, które dziecko może zrozumieć od początku do końca i przejrzeć zawartą w nim myśl przewodnią.

Zmysłem "Ja" człowiek postrzega jaźń drugiego człowieka. Na jego rozwój pobudzająco oddziaływuje wszystko, co zachodzi we wzajemnych kontaktach między ludźmi i ich oddziaływaniu na siebie.

W przedszkolu dba się szczególnie o rozwój czterech pierwszych zmysłów: zmysłu dotyku, życia, ruchu i równowagi.

Zabawa w przedszkolu waldorfskim

W pedagogice waldorfskiej zabawa jest najważniejszą działalnością małego dziecka, jest jego "zawodem". Sposób zabawy we wczesnym dzieciństwie ma determinujący wpływ na sposób życia w świecie dorosłym. Obecnie coraz więcej jest dzieci, które nie potrafią się bawić, ich zabawa szybko przeradza się w nudę lub dzikie wyżywanie się. Potrzebują one specjalnej troski i pomocy ze strony nauczycielek przedszkola.

Zabawa jest odpowiednią dla wieku dziecka formą uczenia się i przetwarzania przeżyć. Umożliwia dziecku poznawanie świata w działaniu, co daje wewnętrzne zaufanie i pewność siebie. Siły, które dziecko wykorzystuje i rozwija podczas zabawy przemieniają się w późniejszym życiu w zdolność do koncentracji, uczenia się i pamięci. Podczas swobodnej zabawy rozwijają się intensywnie zmysły dziecka. Podczas zabawy, zwłaszcza w ogrodzie przedszkolnym, dziecko może także zaspokajać potrzebę ruchu, niezbędnego dla jego prawidłowego rozwoju.

W przedszkolach waldorfskich korzysta się przede wszystkim z naturalnych materiałów: nieregularnych kawałków drewna, szyszek, kamieni i mało uformowanych zabawek, takich jak np. szmaciane lalki, zwierzęta - zrobione na drutach i wypełnione wełną, różnokolorowe kawałki materiałów. Dają one dziecku możliwość używania wyobraźni do rozwoju wewnętrznej aktywności i działają stymulująco na formy mózgu. Zdaniem Steinera mózg rozwija się wtedy tak, jak "muskuły ręki rozwijają się dzięki odpowiedniej dla siebie pracy. (...) Wszystkie zabawki składające się jedynie z martwych, matematycznych form, działają dewastująco i zabójczo na kształtujące siły dziecka; natomiast we właściwy sposób działa to wszystko, co pobudza wyobrażenia czegoś żywego."

Rodzaj materiału, z którego wykonana jest zabawka ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój zmysłów dziecka. Plastik, z którego obecnie wykonuje się większość zabawek dla dzieci, oszukuje zmysł dotyku. Nie pokazuje związku z pochodzeniem przedmiotu, jest zawsze podobny w dotyku niezależnie od tego, czy wykonano z niego lalkę, samochód, zwierzątko, klocki czy meble dla dzieci. W przedszkolach waldorfskich dba się o jakość materiałów używanych nie tylko do zabawy, ale także użytych przy wykończeniu i wyposażeniu sal przedszkolnych, tak aby stworzyć otoczenie dające dziecku najlepsze warunki rozwoju, osłonę, poczucie bezpieczeństwa oraz wewnętrzne przeżycie światła i ciepła.